اختلال بیش فعالی ADHD همراه با کمبود توجه ، علائم بیش فعالی ADHD در کودکان ، اختلال بیش فعالی ADHD در دانش آموزان
مقدمه:
در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ اﺧﺘﻼل ﺗوﺟﻪ ﺑﯿﺶﻓﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮاي روانﭘﺰﺷﮑﺎن، روانﺷﻨﺎﺳﺎن، واﻟﺪﯾﻦ و ﻣﻌّﻠﻤﺎن ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. زﯾﺮا وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺒﺘﻼ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﻣﻬﺎر رﻓﺘﺎر ﺣﺮﮐﺘﯽ، ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ﺗوﺟﻪ، ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽﯾﺎدﮔﯿﺮي، ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي، ﻣﺸﮑﻼت ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ، ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ و ﺑﯽﻗﺮاري ﺣﺮﮐﺘﯽ، ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاي واﻟﺪﯾﻦ، ﻣﻌّﻠﻤﺎن و ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن ﻣﺪرﺳﻪﻫﺎ و آﻣﻮزﺷﮕﺎهﻫﺎ به ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺤﻮل اﺳﺘﻌﺪاد ذﻫﻨﯽ و ﻣﻬﺎرتﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﻋﺎﻃﻔﯽ ﺧﻮد ﮐﻮدك ﻧﯿﺰآﺳﯿﺐ ﺟﺪي وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ.
اﺻﻄﻼح اختلال بیش فعالی ADHD ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪي ﺑﺎرز آﺷﻔﺘﮕﯽ اﺳﺖ، ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮايﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﭼﺎر ﺗﻀﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﮐﺎر ﻣﯽرود. روانﺷﻨﺎﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﺧﺘﻼﻻت رﻓﺘﺎري را ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﻤﺒﻮد راهﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ. ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺧﺘﻼﻻت رﻓﺘﺎري ﺑﺮ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎر اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؛ ازﺟﻤﻠﻪ: ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و رﺷﺪي.
اختلال نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان
ﺑﯿﻤﺎران ﺑﺎاﺧﺘﻼل ﺗﻮﺟﻪ/ ﺑﯿﺶﻓﻌﺎﻟﯽ در ﺗﻮﺟﻪ و ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺮدن رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﮑﺎﻧﺸﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺪون ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ، دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞﺑﺰﻧﻨﺪ ﻣﺸﮑﻞ دارﻧﺪ و در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻌﺎلﻫﺴﺘﻨﺪ.
اختلال بیش فعالی ADHD شایعترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است، و حدود ۳٪ تا ۵٪ کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و درهنگام بلوغ رخ میدهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر می‌شوند.
علت بیشتر مبتلایان به عارضه بیش فعالی هنوز روشن نیست ولی گمان می‌رود که جزو بیماری های چند عاملی با ریشه ژنتیکی و محیط در ارتباط باشد. درمورد علت تروما و عفونت مغزی البته علت قطعی وجود دارد. اختلال کم توجّهی- بیش‌فعالی یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولاً کودک توانایی دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و کودک از فعّالیّت بدنی غیر معمول و بسیار بالا برخوردار است. اختلال بیش فعالی ADHD با فقدان توجه، فعّالیت بیش از حد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. همچنین ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند.
خصوصیات اولیه این افراد عبارتند از: توجه نداشتن، برای مثال بی نظمی و فراموش کاری در مورد تکالیف درسی یا کاری و بیش فعالی و تکانشگری. این کاستی ها میتواند در روابط اجتماعی، اختلال معنا داری ایجاد کند.
سه علامت برای این بیماری وجود دارد:
- کم توجهی (یا کم دقتی)
- بیش فعالیتی (یا فزون کنشی)
- رفتارهایی که انگیزه آنی دارند و بدون فکر قبلی انجام داده می‌شوند
رفتار کودک معمولاً همراه با پرتحرکی، بی‌توجهی و رفتارهای ناگهانی است. این رفتارها از قبیل انجام کارها به طور نیمه کاره، عدم تلاش ذهنی برای انجام تکالیف، فعالیت و تحرک بدنی بسیار بالا حتی زمانی که مشغول بازی نیستند، گم کردن پی در پی وسایل شخصی، نداشتن تمرکز و دقت بالا در انجام کارها میباشد.
در دوران مدرسه ممکن است بروز اختلالات یادگیری خصوصاً اختلال در خواندن و نوشتن را داشته باشیم. معمولاً این کودکان با افزایش سن بهتر می‌شوند. البته بهبودی قبل از دوازده سالگی بعید است ولی بین سنین دوازده تا بیست سالگی اکثریت موارد مبتلا به اختلال بیش فعالی (ADHD) بهبود می‌یابند.
در پانزده تا بیست درصد موارد علائم تا بزرگسالی باقی می‌ماند. افراد مبتلا به این اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پرتحرکی را ندارند بلکه بیشتر بی قراری دارند؛ تکانه‌ای عمل میکنند و اختلال توجه و تمرکز نشان میدهند.
عوامل اصلی بروز اختلال بیش فعالی ADHD
عبارتند از:
- عوامل ژنتیک
- شخصیت یا خلق و خو
- عوامل پیش و پس از تولّد
- ساختار مغزی و ترکیبات شیمیایی
- ناهنجاري های غدد تیروئید
- عملکرد پایین دوپامین و احتمالاً نور اپی نفرین و اپی نفرین و پایین بودن سطح سروتونین خون
- تغذیه
- عوامل محیطی.
در قرن اخیر فیلسوفان و روان شناسان همواره در صدد بوده اند که در پیرامون فعالیت های کودکان به کشف حقایقی نائل گردند. آنان دریافتند که راه های بسیاری برای مشاهده ی کودکان در هنگام بازی وجود دارد و در موقعیت های متفاوت باید از روش های مناسب با آن استفاده کرد.
زیرا هر روش ارزش خاص خود را دارد. اگر فردی تمایل دارد به صورت محسوس به بازی نظر افکند نخست باید از راهکارهایی که صاحب نظران در این زمینه مطرح کردند آگاهی داشته باشند.
هر نوع فعالیتی که توسط کودکان به منظور تفریح انجام میگیرد بازی نامیده میشود. مربیان ورزش از بازی تلقی جامع تری دارند. آن ها معتقدتد که بازی عبارت است از فعالیتی که افراد با میل و رغبت در اوقات فراغت انجام میدهند.
بر خلاف نظریات گذشتگان که بازی را تنها وسیله ای برای اتلاف انرژی مازاد بدن میدانستند کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی ذهنی و بدنی خود را به کار میگیرند و بازی را بخشی از زندگی خویش به حساب می آورند اما نباید این نکته را فراموش کرد که کودک از انجام این فعالیت لذت میبرد.
ويژگیهای خاص بازی و فوايد گوناگون آن در رشد همه جانبه قوای ذهنی، جسمی، شخصیتی و اجتماعی کودک باعــث شــده توجــه بسیاری از دستاندرکاران تعلیم وتربیت به چگونگی نقش بـازی در امر آموزش کودکان، برطرفسـازی مـشکلات يادگیری آنها و تقويت حافظه کوتاه مدت دانش آمـوزان با مشکلات يادگیری معطوف شود.
لاندرس و همکاران بیان میکنند که بازی درمانی کودک محور تاثیر مثبتی روی رفتار او دارد.
بازی درمانی رويکردی ساختارمند و مبتنی بر نظريه درمان است که فرآيندهای يادگیری و ارتباط سازگارانه و بهنجار کودکان را پايه ريزی میکند. گذشتن از سطوح مختلف بازی میل به ادامه بازی و پیشرفت يادگیری را برای دانش آموز فراهم میکند و فعال کردن دانش قبلی برای پاسخگويی به معماهای بازی، او را به يادگیرندهای فعال تبديل میکند.
از سوی ديگر، پژوهشهای مختلفی، عملکرد شناختی و انعطاف پذيری مغز را با ورزش و فعالیتهای حرکتی مرتبط میدانند.
شناخت به فرایندهای فکری انسان شامل ادراک،حافظه و زبان اطلاق میشود. ريتم به ويژه در شکل موسیقی و بازی، به عنوان قسمتی از آموزش انسان ها و فرهنگ های مختلف، امری مهم تلقی میشود. بازیهايی که محور آن حرکت است، راحت ترين و سريع ترين مسیر را برای تحرک قابلیت های مغزی کودکان فراهم میکند.
در درون حرکت به خصوص بازی های قاعده دار که وجه ساده نمايش، موسیقی و شعر و ترانه است، ويژگی هايی چون ريتم، هماهنگی، آهنگ و موسیقی وجود دارد .اين نوع بازی ها ظرفیت های حسی و حرکتی کودکان را به طور هدف دار به کارمی گیرند.
تاریخچه استفاده از موسیقی به عنوان روشی برای درمان به زمان ارسطو و افلاطون باز میگردد. از آن زمان به بعد رگه‌هایی از استفاده از اصوات و آهنگ ها برای درمان بیماری های مختلف بکار رفته‌است.
علائم بیش فعالی ADHD در کودکان
شنوندگان یک قطعه موسیقی به دلیل اینکه عبارات اهنگین و هماهنگ های مشابهی را به کار می اورند از آن قطعه لذت میبرند. در واقع باید حافظه طولانی مدت سالم باشد تا تجربیات شنیداری و احساسی گذشته با شنیدن قطعه موسیقی جدید تداعی شود.
در حالیکه حافظه کوتاه مدت برای تشخیص این اهنگ شنیده شده با چه الات موسیقی نواخته شده و تفاوت های ان نسبت به اهنگ های اشنا برای شخص به کار می اید.
علاوه بر آن مشارکت لوب گیجگاهی تحتانی چپ و لوب پیشانی برای یاداوری و شناخت موسیقی اشنا در بررسی های تصویربرداری مغز مشاهده است.
موسیقی نه تنها برای رشد مهارت های زبانی اهمیت دارد بلکه به عنوان نیروی کمکی برای حافظه بوده و در رشد مهارت های حرکتی نقش مهمی بازی میکند.
حافظه ي كاري یک نظام سه بخشی است و اطلاعات را وقتی انسان ها مشغول انجام تکالیف شناختی هستند موقتا نگه میدارد.
حافظه کاری سه مولفه اصلی دارد:
- حلقه واج شناسی( صفحه دیداری فضایی)
- حافظه کاری بصری فضایی که مثل دو دستیار عمل کرده و به مجری مرکزی در انجام کارش کمک میکنند
- مجری مرکزی
حلقه ي آوا شناختي: در اصل اشاره به يك حلقه دارد که به صورت شمرده شمرده اطلاعات زبانی را پردازش میکند.
صفحه ی دیداری فضایی اختلال بیش فعالی ADHD
صفحه ی دیداری فضایی مسئول ضبط اطلاعات دیداری فضایی است. مثل انباره ای برای اشیا وموقعیت ها ومکان ها. این صفحه همچنین نقش کلیدی را در ایجاد و دستکاری تصاویر ذهنی بازی میکند.
همچون حلقه ی آواشناختی این صفحه هم مرکب از یک انباره موقت منفعل و یک پردازش تکرار فعال است. سرعت فراموشی در این صفحه تابعی است از پیچیدگی محرک ها ومدت زمانی کهآن محرک در معرض دید قرار دارد. درنتیجه ی حرکاتچشم،دستکاری تصاویر وبرخی دیگر از انواع حالت های حافظه ی دیداری رد های دیداری تازه ای به وجود میآیند.
این صفحه به صورت اولیه برای نگهداری محرک های الگو شده وفضایی طراحی شده است. و این همچنین خودتبیینی است که چرا این صفحه با حرکات فیزیکی پیوندخورده است. این صفحه همچنین نقش مهمی را در خواندن ایفا می کند به این صورت که حروف و کلمات را به صورت دیداری رمزگردانی میکند تا موقعی که رد آن قاب دیداری فضایی توسط خواننده گم شود واین صفحه به ادامه ی کارش در متن بپردازد.
به نظر می رسد قسمت های بیشتری از پردازش، تکرار، و اندوزش دیداری فضایی به اجزاي ديگری از حافظه ی كاری وابسته است. اگرچه حلقه ی آواشناختی برای پردازشگري متوالي وصفحه يديداري فضايي براي پردازشگري ها ليستيك طراحي شده اند ولي در اغلب افراد بهنجار ورودي اطلاعات ديداري فضايي شان را به صورت كلامي رمزگشايي ميكنند. بنابراين شواهد اخير مشخص كرده است كه اندوزش ديداري فضايي خيلي وابسته به مولفه هاي مجري مركزي واندوزش آواشناختي است.
سیستمی برای کنترل توجه است که در اکثر فرایند ها مانند زمان انتخاب و اجرای راهبردها و بازیابی اطلاعات از حافظه بلند مدت و بازداری اطلاعات نامربوط و کنترل در وندادها و ذخیره و پردازش همزمان اطلاعات و هماهنگی و اختصاص منابع به دیگر بخشهای سیستم حافظه کاری درگیر است.
یک بخش دیگر نیز در سال ۲۰۰۰ به زیر مجموعه های حافظه کاری اضافه شده است که ذخیره موقت رویدادی نام دارد که بین حافظه کاری و بلند مدت تحت کنترل مجری مرکزی ارتباط برقرار می کند و باعث یکپارچگی اطلاعات پردازش شده می شود.
حافظه یک ثبت دائمی از تجربه ای است که زیر بنای یادگیری را تشکیل میدهد. به عبارت دیگر یادگیری فرایند تطبیق یافتن رفتار با تجربه است و حافظه مربوط به ثبت های ثابتی است که زیربنای این تطبیق را تشکیل میدهد. یادگیری به دو صورت پنهان و اشکار صورت میگیرد. بدین معنا که ابتدا یادگیری به صورت پنهان است و برای اینکه به صورت اشکار نمود پیدا کند احتیاج به تکرار در فواصل زمانی خاص دارد.
اختلال بیش فعالی ADHD در دانش آموزان
از علائم اسیب به حافظه کاری در دانش آموزان : رهاکردن تکالیف قبل از اتمام آن و افراط در خیالبافی و اختلال بیش فعالی ADHD در تکمیل تکالیف و بلند کردن دست برای جواب دادن اما فراموش کردن ان و فراموش کردن روش ادامه دادن یک فعالیت که به خوبی شروع کرده و همچنین فعالیت هایی که معلم مراحل انجام ان را مرحله به مرحله توضیح می دهد که این فهرست تحت عنوان مقیاس ارزیابی حافظه فعال که توسط محققان انگلیسی تهیه شده است که از شایع ترین علائم .
